το γαϊδούρι

Τι ξέρετε για το γαϊδούρι;

Μήπως η μόνη εικόνα που έχετε είναι ένα γαϊδούρι για ώρες ακίνητο, δεμένο στο χωράφι και φορτωμένο ίσως με το σαμάρι του; Πιστέψατε ότι αυτό το ζώο είναι κουτό κι ότι αυτή είναι η προσφιλέστερη συμπεριφορά του;

Όλοι έχουμε ακούσει να λένε ότι τα γαϊδούρια κλωτσάνε και δαγκώνουν. Έχετε δει γαϊδούρια να παίζουν, να τρέχουν, να κυλιούνται;

Θα πιστεύατε ότι ένα γαϊδούρι μπορεί να παίξει κρυφτό ή να αγκαλιάσει έναν άνθρωπο;

Ενώ χρησιμοποιούμε συνέχεια εκφράσεις όπως “είσαι γαϊδούρι”, “αντέχει σαν γομάρι”, “έχει γαϊδουρινή υπομονή”, ξέρουμε τίποτε περισσότερο γι αυτό;
Μήπως τελικά είναι ένα παρεξηγημένο και άγνωστο σε εμάς ζώο;

Για χρόνια δούλεψε δίπλα στον άνθρωπο της υπαίθρου, κουβάλησε, υπόμεινε, στήριξε αδιαμαρτύρητα.
Όταν τα μηχανήματα πήραν τη θέση του στη δουλειά, το γαϊδούρι παραμερίστηκε, με κίνδυνο την εξαφάνιση του. Πρόκειται όμως για ένα πολύ ιδιαίτερο ζώο που το  προσπεράσαμε χωρίς να κοιτάξουμε καλύτερα τα χαρίσματα του. Ιδιαίτερα κοινωνικό, έξυπνο, γεμάτο περιέργεια, παιχνιδιάρικο και εντυπωσιακά τρυφερό, το γαϊδούρι μπορεί να γίνει ένας εξαιρετικός σύντροφος στη σύγχρονη ζωή και να μας χαρίσει στιγμές χαράς, δράσης αλλά και γαλήνης μέσα από καινούργιες δραστηριότητες που θα σέβονται τη φύση και τις ανάγκες του.

Όπως συμβαίνει σε κάθε τι στη φύση, όλα όσα έχουν να κάνουν με το γάιδαρο δεν είναι τυχαία. Σχεδόν όλα του τα χαρακτηριστικά έχουν σχέση με την προέλευσή του. Προκειμένου να επιβιώσει στην έρημο, όπου αναγκάστηκε να ζήσει, βρήκε τρόπους, ανέπτυξε τεχνικές και προσάρμοσε όλη του την ύπαρξη και λειτουργία ώστε να τα καταφέρει σε εκείνο το ιδιαίτερα δύσκολο περιβάλλον.
Γάιδαρος ή γομάρι ή όνος ή Equus asinus

Ανήκει στην κατηγορία των ιπποειδών, δηλαδή είναι ξαδερφάκι με το άλογο και την ζέβρα. Είναι μόνοπλο, χορτοφάγο, θηλαστικό ζώο. Οι πρόγονοι του ήταν άγρια γαϊδούρια της Αφρικής και της Ασίας.
Θεωρείται το δεύτερο μετά την καμήλα ανθεκτικότερο ζώο στην έλλειψη νερού (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν το χρειάζεται).
Είναι ιδιαίτερα καρτερικό και φιλότιμο με πολύ δυνατή μνήμη και αυξημένη κρίση (γι αυτό και πολλές φορές παρεξηγείται ως πεισματάρικο).
Μπορεί να ζήσει έως και 50 χρόνια και είναι εξαιρετικός οδοιπόρος σε κακοτράχαλα εδάφη.
Έχει βροντερή φωνή και τεράστια αυτιά. Η φωνή του ακούγεται μέχρι και τρία χιλιόμετρα μακρυά. Τα μεγάλα αφτιά είναι γεμάτα αιμοφόρα αγγεία και χρησιμεύουν στο να αποβάλει θερμότητα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος κι έτσι να κρατάει σταθερή τη θερμοκρασία του.

Από την διασταύρωσή του με το άλογο γεννιέται το μουλάρι.
Όταν η μάνα είναι άλογο και ο πατέρας γάιδαρος έχουμε τον ημίονο ή αλογομούλαρο (mule).
Είναι μεγαλόσωμο ζώο που μοιάζει πιο πολύ στο άλογο. Όταν η μάνα είναι γαϊδούρι και ο πατέρας άλογο, γεννιέται ο γίννος ή γαϊδουρομούλαρο (hinny) που είναι πιο μικρόσωμο και μοιάζει περισσότερο στο γαϊδούρι. Και τα δύο είναι στείρα λόγω απουσίας ενός χρωμοσώματος στη δομή του DNA τους (υβρίδια).Τα άλογα έχουν 64, τα γαϊδούρια 62 ενώ τα μουλάρια 63 χρωμοσώματα.

Φυσιολογία
Αν και το μέγεθός του ποικίλει πολύ μεταξύ των διάφορων φυλών που υπάρχουν, σε γενικές γραμμές θα λέγαμε ότι είναι ζώο μικρόσωμο σε σύγκριση με το άλογο. Μάλλον έχει πιο πολλά κοινά με τη ζέβρα. Το κεφάλι και τα αφτιά του είναι αναλογικά πολύ μεγάλα. Τα πόδια είναι λεπτά και οι οπλές του μικρές και πιο ωοειδείς από του αλόγου.
Η κατασκευή αυτή των οπλών, το κάνει να περπατάει πολύ σταθερά σε εδάφη πετρώδη και μέρη απόκρημνα.
Το νύχι των οπλών αν δεν τρίβεται από το περπάτημα, όπως συμβαίνει σε ζώα που ακόμη ζουν ελεύθερα στη φύση και καλύπτουν καθημερινά μεγάλες αποστάσεις για να εξασφαλίσουν το φαγητό τους, μεγαλώνει, προκαλώντας ζημιά στο εσωτερικό της οπλής και στους τένοντες του ποδιού, επιβαρύνοντας έτσι την ποιότητα ζωής αυτών των ζώων.
Γι΄αυτό συνιστάται εξονυχισμός (κόψιμο του νυχιού από ειδικευμένο πεταλωτή) σε τακτά διαστήματα.Πολύ συχνά έχουμε δει περιστατικά όπου το νύχι έχει φτάσει να μεγαλώνει τόσο που να γίνεται σαν τσαρούχι. Το πρόβλημα δεν είναι αισθητικό. Το ζώο αυτό πονάει και η υγεία του βρίσκεται σε κίνδυνο. Η ζημιά δε που προκαλείται είναι ανεπανόρθωτη.
Το γαϊδούρι ενηλικιώνεται, δηλαδή ολοκληρώνεται η μυοσκελετική του ανάπτυξη στα τέσσερά του χρόνια, γι αυτό και είναι σωστό να μην γεννάει ούτε να εργάζεται νωρίτερα. Αυτό βέβαια απέχει από την πρακτική των παλαιών, που από πολύ νωρίτερα τα φόρτωναν και τα ζευγάρωναν. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι αφού δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξή του πριν από αυτήν την ηλικία, κάθε επιβάρυνση σημαίνει μελλοντικό πρόβλημα. Όσο για το βάρος που θα έπρεπε να σηκώνει ένα ενήλικο γαϊδούρι, αυτό δεν μπορεί να υπερβαίνει το 25% του βάρους του. Δηλαδή, ένα μέσο γαϊδουράκι δεν πρέπει να σηκώνει πάνω από 50 κιλά αν θέλουμε να μην πάθει ζημιά η πλάτη και τα πόδια του.

Γεννάει ένα πουλάρι μετά από 12 μήνες κύησης (περίπτωση διδύμων είναι εξαιρετικά σπάνια). Το μωρό σηκώνεται σχεδόν αμέσως στα πόδια του και αρχίζει να θηλάζει. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να παραμείνει με την μάνα του όσο περισσότερο γίνεται, ακόμα και περισσότερο από ένα χρόνο. Δεν αφορά μόνο την σωστή του υγεία αλλά και την διάπλαση του χαρακτήρα και της αγωγής του, καθώς το διάστημα που μένει κοντά της είναι το σχολείο του για την μετέπειτα ζωή του. Η γαϊδουρίτσα παράγει περίπου 1 λίτρο γάλα τη μέρα και μόνο εφόσον έχει γεννήσει και εξακολουθεί να θηλάζει το μωρό της.

Η φύση του
Το γαϊδούρι είναι ζώο που στη φύση ζει σε αγέλες. Γι αυτό και δεν του αρέσει καθόλου η μοναχική ζωή. Αν δεν μπορεί κάποιος να έχει δύο γαϊδουράκια, τότε τουλάχιστον ας έχει ένα άλλο ζώο για παρέα. Μια κατσίκα, μια κότα, ένα πρόβατο. Καλύτερα να αποφεύγονται τα σκυλιά επειδή είναι σαρκοβόρα και παραπέμπουν στον λύκο, που είναι ο φυσικός εχθρός όλων των ιπποειδών. Τα γαϊδούρια ακόμα και όταν ζουν μέσα σε αγέλη είναι πολύ συνηθισμένο να δένονται ιδιαίτερα με κάποιο άλλο. Είναι ο «κολλητός» τους φίλος. Αυτή είναι μια αδιάρρηκτη φιλία που πρέπει να σεβόμαστε πολύ. Αν ο ένας από τους δύο πεθάνει, λένε ότι πρέπει να αφήσεις τον άλλον δίπλα στην σωρό για αρκετή ώρα μέχρι να το συνειδητοποιήσει. Αλλιώς θα παραμείνει να αναζητά τον χαμένο του σύντροφο για πάντα.

Πόσο γρήγορα τρέχει ένα γαϊδούρι;

Πολλοί νομίζουν ότι το γαϊδούρι είναι αργό ζώο ή ότι δεν τρέχει καθόλου. Η αλήθεια είναι ότι μπορεί να τρέξει όσο ένα άλογο που έχει την ίδια σωματική διάπλαση και κατάσταση. Για παράδειγμα τα ιπποδρομιακά άλογα συνήθως φτάνουν τα 70χλμ /ώρα. Ο ασιατικός άγριος γάιδαρος (που είναι μεγαλόσωμος) επίσης μπορεί να φτάσει τα 70χλμ/ώρα. Η ταχύτητα των εξημερωμένων γαϊδουριών ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος, τη φυσική κατάσταση και το κίνητρο τους, με τελική ταχύτητα που μπορεί να αγγίξει τα 65χλμ/ωρα και μέσο όρο τα 50 έως 55 χλμ/ώρα. Για το γαϊδούρι το τρέξιμο είναι καθαρά θέμα κινήτρου και ανάγκης, που καθορίζεται απόλυτα από τη φύση του που προτιμάει να ζυγίζει τα πράγματα και να βρίσκει λύσεις παρά να τραπεί σε φυγή. Όμως το τρέξιμο σαν παιχνίδι είναι μεγάλη διασκέδαση και όταν βρίσκονται με παρέα και υπάρχουν οι συνθήκες θα το απολαύσουν με τη ψυχή τους.

Τι τρώει
Γενικά είναι απλό ζώο στη διατροφή του. Καθώς είναι ζώο της ερήμου, επιβιώνει τρώγοντας λιτά, ξερά χόρτα και ελάχιστο καρπό.
Όταν η διατροφή του εξαρτάται από τον άνθρωπο, χρειάζεται προσοχή να μην είναι ελλιπής αλλά ούτε και υπερβολική και αυτό έχει να κάνει με την δραστηριότητα του ζώου.
Ένα ζώο που δουλεύει σκληρά (βλέπε γαϊδουράκια στη Σαντορίνη) χρειάζεται οπωσδήποτε καλής ποιότητας χόρτο και καρπό καθημερινά.
Αν πάλι δεν δουλεύει, κινδυνεύει από τον πολύ καρπό ή το πράσινο χόρτο καθώς αυτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και σε σάκχαρα. Κι αυτό γιατί παίρνει ενέργεια ενώ δεν κάνει κάτι για να την κάψει.

Στα ιπποειδή, η παραπάνω ενέργεια δεν μπορεί να βγει από το σώμα, μετατρέπεται σε τοξίνη που καταλήγει στα άκρα των ποδιών καταστρέφοντας τις οπλές.
Μια συνηθισμένη και μοιραία ασθένεια, η ενδονυχίτιδα, οφείλεται πολλές φορές στην εσφαλμένη δίαιτα του ζώου λόγω άγνοιας του ιδιοκτήτη. Και να υπογραμμίσουμε ότι καταστροφή της οπλής ενός ιπποειδούς σημαίνει πάρα πολύ κακή ποιότητα ζωής, αν όχι και το τέλος.

Διευκρινιστικά για τις τροφές.
Όλα τα δημητριακά που καλλιεργούμε (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη κλπ) παράγουν τρία προϊόντα. Άχυρο, Σανό και Καρπό.

Το άχυρο είναι το κάτω μέρος του φυτού, ένα ξερό κοτσάνι, που θεωρείται χαμηλής ποιότητας τροφή. Το άχυρο από σιτάρι θεωρείται χαμηλότερης ποιότητας από όλα, κατάλληλο μόνο για στρωμνή (στρώσιμο του στάβλου). Ακολουθούν το άχυρο βρώμης και το άχυρο κριθαριού.
Ο σανός είναι το επάνω μέρος του φυτού που έχει μέρος κοτσανιού και καρπό μαζί. Είναι πιο πλούσια τροφή σε πρωτεΐνη λόγω του καρπού που περιέχει.
Ο καρπός είναι το ίδιο το στάρι, η βρώμη ή το κριθάρι αποκομμένο τελείως από το σώμα του φυτού. Καρπό σκέτο δίνουμε συμπληρωματικά στα ιπποειδή όταν εργάζονται, κυοφορούν ή θηλάζουν. Είναι τροφή πολύ πλούσια σε πρωτεΐνες.
Τσαΐρι: Χόρτο που κόβεται από τους  κάμπους νωρίς την άνοιξη.  Ονομάζουν έτσι όμως και το πρώτο βλασταράκι που πετάει το καλλιεργημένο τριφύλλι. Χαμηλό σε πρωτεΐνη, καθώς οι καρποί πάνω του είναι πολύ μικροί και πλούσιο σε ποικιλία από πολλά άγρια χόρτα, είναι εξαιρετική τροφή για τα ιπποειδή.
Τριφύλλι: Καλλιέργεια συνηθισμένη στην Ελλάδα για ζωοτροφή, πολύ πλούσια σε πρωτεΐνη και καθόλου κατάλληλη για τα ιπποειδή, παρά μόνο σε περιπτώσεις που χρειάζονται ιδιαίτερη ενίσχυση (πχ ιπποδρομιακά άλογα, λεχώνες φοράδες).
Γερμαδάκι ή Γερμάς: Μην ψάχνετε κάτι που μοιάζει με το φρούτο. Είναι ο καρπός του κριθαριού (σπασμένος) και συνηθίζεται περισσότερο από τον καρπό της βρώμης σαν συμπλήρωμα διατροφής στα γαϊδούρια που εργάζονται.

Τι τρώει ένα γαϊδουράκι που ζει σε στάβλο:
Ένα υγιές γαϊδουράκι που δεν εργάζεται, μπορεί  να έχει σαν βασική τροφή  άχυρο και συμπλήρωμα τσαΐρι σε αναλογία 2/1.

Ο σανός από βρώμη που πολλοί συνηθίζουν να δίνουν, μπορεί να αντικαταστήσει το τσαΐρι τον χειμώνα αλλά θεωρείται βαρύς για τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η ελεύθερη βοσκή: Αν υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης βοσκής τότε υπολογίζουμε την ποσότητα που έφαγε έξω και την αφαιρούμε από την ποσότητα που ταΐζουμε εμείς. Μην ξεχνάτε ότι έξω τρώει πολύ πιο αργά καθώς τα χόρτα τα κόβει το ίδιο και ψάχνει να τα βρει, σε αντίθεση με το έτοιμο κομμένο χόρτο που ταΐζουμε. Ακόμα κι άν τρώει έξω όλη μέρα, καλό είναι στο στάβλο του το βράδυ να υπάρχει πρόσβαση σε άχυρο. Προσοχή: ο χρόνος βοσκής πρέπει να είναι ανάλογος με την κατάσταση του πρασίνου σε κάθε εποχή  του χρόνου  Το χειμώνα τα χόρτα είναι λίγα ή πολύ πράσινα. Την άνοιξη και το φθινόπωρο τα φρέσκα χόρτα που φυτρώνουν έχουν πάρα πολλά σάκχαρα καθώς και δυνατό καρπό. Επίσης τα χόρτα στη διάρκεια της μέρας έχουν περισσότερα σάκχαρα από ότι την νύχτα. Μην ξεχνάμε ότι το γαϊδουράκι είναι ζώο της ερήμου. Δεν πρέπει να έχει τόσο μεγάλη πρόσληψη πρωτεΐνης και σακχάρων. Ιδανικοί μήνες για ελεύθερη βοσκή είναι οι καλοκαιρινοί.

Στην περίπτωση που μιλάμε για ένα εργαζόμενο ζώο όλα τα παραπάνω πρέπει να διαμορφωθούν και να προστεθεί στη τροφή του ενέργεια ανάλογη με αυτήν που ξοδεύει.

Πεπτικό σύστημα
Για να καταλάβουμε τι και πώς πρέπει να τρώει ένα γαϊδούρι, χρειάζεται να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί το πεπτικό του σύστημα. Όλα τα ιπποειδή έχουν πολύ μικρό στομάχι αλλά τεράστιο έντερο. Το στομάχι δεν μπορεί να αποθηκεύσει παρά ελάχιστη τροφή. Αυτό κάνει το ζώο να χρειάζεται να τρώει πολύ συχνά. Αν ζούσε ελεύθερο θα βλέπαμε να μασουλάει όλη τη μέρα και να ταξιδεύει χιλιόμετρα προκειμένου να βρίσκει ποικιλία τροφής.
Όλα τα ιπποειδή, ιδανικά, πρέπει να έχουν πρόσβαση σε τροφή όλες τις ώρες ή να ταΐζονται πολλές φορές τη μέρα. Αρκεί αυτή η τροφή να μην είναι πρωτεϊνούχα. Η ελεύθερη βοσκή στη φύση είναι το ιδανικό αλλά δεν υπάρχουν πάντα οι προϋποθέσεις γι αυτό.
Προσοχή! Δεν πρέπει ποτέ να δίνουμε μεγάλη ποσότητα τροφής σε ένα γαϊδουράκι που έμεινε νηστικό για πολύ. Κινδυνεύει να πάθει κολικό του εντέρου (σπασμός του εντέρου έως και στροφή του που μπορεί να επιφέρει και τον θάνατο).

Νερό και γάιδαρος
Το γαϊδούρι παρότι αντέχει σε συνθήκες ξηρασίας, έχει ανάγκη από νερό, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός. Για να πιει όμως, πρέπει το νερό να είναι καθαρό και να μην έχει πιει από τον ίδιο κουβά άλλο ζώο.

Ζωή στη φύση / Ζωή με τον άνθρωπο
Ο άνθρωπος παίρνει ένα γαϊδουράκι και το εγκλωβίζει σε ένα στάβλο ή το δένει στο χωράφι απέναντι από το σπίτι του.
Και στις δύο περιπτώσεις το έχει αποκόψει από την φύση του. Τα γαϊδούρια όπως είπαμε είναι ζώα που ζουν σε αγέλη. Και οι αγέλες κινούνται ασταμάτητα. Το ιδανικό λοιπόν είναι να ζει παρέα με άλλα γαϊδουράκια και να μπορεί να μετακινείται. Ο στάβλος πρέπει να παίζει το ρόλο του καταφυγίου στο οποίο το ζώο μπαίνει όταν και αν το κρίνει αναγκαίο. Αλλά τις υπόλοιπες ώρες πρέπει να είναι ελεύθερο και είναι σημαντικό να έχει αρκετό χώρο να κινηθεί όπως εκείνο επιθυμεί. Τα γαϊδούρια χρειάζονται προστασία από τη βροχή και τον παγωμένο αέρα. Ένα υγιές γαϊδουράκι δεν έχει πρόβλημα ούτε στο κρύο, ούτε στη ζέστη. Όσο για εκείνα τα ζώα που ζουν μόνιμα δεμένα σε ένα χωράφι, εκτός του ότι πολλές φορές δεν έχουν τίποτα να τα προστατεύει από την βροχή και τον ήλιο, πρέπει να τονίσουμε ότι δεν μπορούν να κινηθούν όπως θα έπρεπε. Όταν είναι ελεύθερα, τα γαϊδούρια τρέχουν, τινάζονται, κυλιούνται, ξαπλώνουν. Ένα δεμένο ζώο δεν κάνει τίποτε από αυτά. Προσέχει μόνο να μην μπερδευτεί στο σχοινί του.
Το αποτέλεσμα είναι ένα αγύμναστο και άκαμπτο ζώο χωρίς μύες στη πλάτη που τραυματίζεται ευκολότερα από το σαμάρι και πολύ πιο γρήγορα αποκτά προβλήματα από το κουβάλημα φορτίου.
Μακάρι όλοι οι κάτοχοι ιπποειδών στη χώρα μας να καταλάβουν πόσο σημαντική είναι η ελεύθερη κίνηση αυτών των ζώων.
Τα γαϊδουράκια έχουν τεράστια ανάγκη τη σωματική επαφή του ενός με το άλλο. Αυτός είναι  άλλος ένας λόγος για να μην μπαίνουν σε χωριστούς στάβλους ή να μην ζουν δεμένα μακρυά το ένα από το άλλο.

Πιο απλό, πιο κατάλληλο.
Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι το γαϊδουράκι είναι πολύ απλό ζώο στη φροντίδα του. Ιδιαίτερα σε σύγκριση με το άλογο, η διατροφή του είναι πολύ πιο απλή και η υγεία του λιγότερο ευαίσθητη.
Προσοχή όμως. Παρατηρείτε καθημερινά τα ζώα σας. Μια μικρή αλλαγή στη συμπεριφορά τους μπορεί να κρύβει ένα σοβαρό πρόβλημα. Δεν εκδηλώνουν εύκολα κάποιο πρόβλημα που πιθανόν να έχουν. Το κρύβουν προκειμένου να μην φανούν αδύναμα στον «εχθρό». Μόνο μια προσεκτική παρατήρηση από κάποιον που γνωρίζει καλά ένα γαϊδουράκι μπορεί να καταλάβει αν κάτι δεν πάει καλά.
Τέλος, είναι το ιδανικό ζώο για το κλίμα της Ελλάδας καθώς αντέχει στη ζέστη του καλοκαιριού και προσαρμόζεται πολύ καλά στον ελληνικό χειμώνα.
Και επί πλέον δεν υπάρχει πιο κατάλληλος οδοιπόρος για τα πετρώδη και σκληρά εδάφη της. Το πιο αξιόπιστο και ικανό εργαλείο off-road.